พระราชกรณียกิจที่สำคัญของรัชกาลที่ 3

     

             การปกครองประเทศ เมื่อพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จขึ้นครองราชย์ ก็โปรดให้จัดการปกครองบ้านเมืองเสียใหม่ให้เหมาะสมกับภาวการณ์ในเวลานั้น โดยโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งเมืองขึ้นใหม่เพื่อสะดวกแก่การปกครองและเพื่อรวบรวมราษฎรที่กระจัดกระจายกันให้มาอยู่รวมกันเป็นหมู่เหล่า นอกจากนี้ยังโปรดเกล้าฯ ให้สร้างป้อมปราการเพื่อป้องกันข้าศึกที่อาจจู่โจมเข้ามาทางเรือ เพิ่มเติมขึ้นที่สมุทรปราการ สมุทรสงคราม สมุทรสาคร และที่จันทบุรี โปรดให้มีการปราบปรามโจรผู้ร้าย ซึ่งในเวลานั้นมี “พวกอั้งยี่”เข้ามาระรานปล้นสะดมภ์จนราษฎร์ไทยที่อาศัยอยู่ในบริเวณนั้นเดือดร้อน จึงโปรดให้ทหารเรือยกกำลังไปปราบปรามจนสงบราบคาบตลอดจนการลักลอบค้าฝิ่นและการสูบฝิ่นก็ให้ปราบปรามเช่นกัน
        การทำนุบำรุงบ้านเมือง ในช่วงของรัชกาลที่ 2 ฐานะทางเศรษฐกิจของไทยไม่ใคร่มั่นคงมากนัก

ดังนั้นพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเข้าอยู่หัวเสด็จขึ้นครองราชย์จึงทรงเร่งหาเงินเข้าประเทศ เพื่อนำไปใช้ในการทำนุบำรุงบ้านเมืองและบริหารราชการแผ่นดินด้วยการทำการค้ากับต่างประเทศ และจากการเก็บภาษีอากรภายในประเทศโดยเฉพาะเกี่ยวกับภาษีอากรนี้สามารถทำรายได้ให้แผ่นดินเป็นอันมาก
         ทางด้านศาสนา ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลเป็นนิจ ทรงบูรณะปฎิสังขรณ์พระอารามเป้นจำนวนมากโปรดให้มีการสอนพระปริยัติธรรมแก่พระภิกษุ และโปรดให้จารึกสรรพตำราต่าง ๆ 8 หมวดบนแผ่นศิลา ประดับไว้ ณ ศาลารายในวัดพระเชตุพนฯ เพื่อเผยแพร่ความรู้แก่ประชาชน เสมือนเป็นมหาวิทยาลัยแห่งแรกของประเทศ ส่วนด้านวรรณกรรมนั้นทรงเป็นกวีด้วยพระองค์เอง และทรงส่งเสริมผู้มีความรู้ด้านนี้ ส่วนงานด้านศิลปกรรมนับเป็นผลสืบเนื่องมาจากการสร้าง บูรณะปฎิสังขรณ์พระอาราม มีผู้กล่าวว่า ลักษณะศิลปกรรมในรัชกาลที่ 3 เป็นแบบที่งดงามยิ่งเพราะหลังจากนี้ศิลปกรรมไทยรับอิทธิพลศิลปะตะวันตกมากเกินไป

        ในเดือนกันยายน พุทธศักราช 2393 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยุ่หัวทรงเริ่มมีพระอาการประชวรและนับแต่นั้นพระอาการก็ค่อย ๆ ทรุดหนักลงเป็นลำดับนับเป็นเวลานานหลายเดือน ในที่สุดมิอาจเสด็จออกมาราชการได้จนเมื่อวันที่ 2 เมษายน พุทธศักราช 2394 จึงเสด็จสวรรคต ขณะมีพระชนมายุได้ 64 พรรษารวมเวลาที่เสด็จอยู่ในสิริราชสมบัตินานราว 27 ปี พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชโอรสและพระราชธิดารวมทั้งสิ้น 51 พระองค์ โดยประสูติก่อนที่จะทรงบรมราชาภิเษก 38 พระองค์และประสูติหลังจากที่ทรงบรมราชาภิเษกแล้ว 11 พระองค์
        พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว มิได้ทรงสถาปนาสมเด็จพระอัครมเหสีพระองค์ใดขึ้นเป็นสมเด็จพระบรมราชินีดังนั้นจึงไม่มีพระบรมราชินีในรัชกาลนี้ คงมีเพียงแต่เจ้าจอมมารดาและพระสนมเอกเท่านั้น ทั้งนี้ เพราะไม่ทรงมีพระราชประสงค์ที่จะให้มีการสืบราชสมบัติทางสายของพระองค์กับทรงตั้งพระราชหฤทัยไว้แล้วว่าเมื่อสิ้นรัชกาลของพระองค์แล้วโปรดที่จะเวนคืนราชสมบัติให้แก่เจ้าฟ้ามงกุฎต่อไป